Σήμερα, δεν γιορτάζω την ονομαστική μου εορτή. Όχι γιατί έχω κάτι προσωπικό
με το όνομά μου ή με όσους θέλουν να τη θυμούνται – αλλά γιατί δεν ακολουθώ τα
χριστιανικά τυπικά. Το έχω αφήσει πίσω μου εδώ και καιρό. Αλλά ακόμα κι αν δεν
το είχα, η 6η Δεκεμβρίου δεν είναι πια μέρα γιορτής· είναι παγιωμένα μέρα
μνήμης. Είναι η μέρα που το όνομα του Αλέξη Γρηγορόπουλου γίνεται σημείο
αναφοράς για μια ολόκληρη γενιά. Και οι της αμέσως προηγούμενης, δεν ξεχνάμε τι
έγινε το 2008, ούτε το τί αντιπροσωπεύει.
Η ίδια συστημική αδικία που οδήγησε στον θάνατο του Αλέξη είναι η ίδια που
αναδεικνύεται στον τρόπο που ο κόσμος αντέδρασε στην εκτέλεση του Brian Thompson, CEO της UnitedHealthcare, κι έρχεται να μας
υπενθυμίσει μια ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα. Ο Thompson δεν ήταν απλώς ένας άνθρωπος με επιρροή αλλά
ένα σύμβολο ενός συστήματος που για πολλούς ενσαρκώνει την απληστία και την
έλλειψη ενσυναίσθησης. Ο θάνατός του πυροδότησε αντιδράσεις, όχι μόνο για το
ίδιο το γεγονός, αλλά για το τι αντιπροσωπεύει: τη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα
σύστημα που βασίζεται στο κέρδος και την οργή μιας κοινωνίας που νιώθει αόρατη
και παραμελημένη. Δεν είναι θέμα «δικαίωσης» ή «τιμωρίας», αλλά ένα σημάδι πως
οι ρωγμές στο θεμέλιο ενός άδικου κόσμου γίνονται όλο και πιο εμφανείς.
Όταν πρωτοέσκασε η είδηση, οι αντιδράσεις ακολούθησαν το τυπικό μοτίβο.
Καταδίκες, σοκ, αναλύσεις για την «ακραία πόλωση της κοινωνίας» και το «πώς
φτάσαμε ως εδώ». Λες και οι τελευταίες δεκαετίες δεν μας έδωσαν αρκετά σημάδια.
Λες και ο ίδιος ο καπιταλιστικός πυρήνας του αμερικανικού συστήματος δεν ήταν
πάντα εκεί, έτοιμος να εκραγεί. Το αστείο –αν μπορείς να το πεις έτσι– είναι
ότι όλοι κάνουν ότι πέφτουν από τα σύννεφα. Αλλά δεν υπάρχουν σύννεφα εδώ, μόνο
μία καταιγίδα που ερχόταν με μαθηματική ακρίβεια.
Παράλληλα, όμως, υπήρξε κι ένα άλλο είδος αντίδρασης. Ένα υποβόσκον κύμα
από θετικά –σχεδόν θριαμβευτικά– σχόλια σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και forums, που αντιμετώπισαν το συμβάν ως «κάθαρση» ή ως
μια δίκαιη τιμωρία για έναν άνθρωπο που προσωποποιούσε την απληστία και την
ανηθικότητα του συστήματος. Τα μηνύματα έρχονταν όχι μόνο από ακτιβιστές ή
εξοργισμένους πολίτες που είχαν βιώσει την αδικία του αμερικανικού συστήματος
υγείας, αλλά ακόμα και από εργαζόμενους στον χώρο της υγείας, οι οποίοι είχαν
δει από πρώτο χέρι πώς οι πολιτικές της UnitedHealthcare κατέστρεφαν
οικογένειες. Αυτές οι «θετικές» αντιδράσεις, όσο σοκαριστικές κι αν φαίνονται,
είναι απολύτως ενδεικτικές της κούρασης και της οργής που συσσωρεύονται σε μια
κοινωνία όπου το κέρδος έχει μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ζωή.
Παρά το σοκ που εξέφρασαν τα ΜΜΕ και οι επίσημες δηλώσεις από τα μεγάλα
εταιρικά γραφεία, αυτή η “υπόγεια επιδοκιμασία” έχει ιδιαίτερο βάρος. Είναι η
φωνή μιας κοινωνίας που νιώθει ότι η φωνή της έχει πνιγεί για δεκαετίες, ενός
πληθυσμού που βλέπει τη ζωή του να συνθλίβεται από ένα σύστημα που μοιάζει να
νοιάζεται μόνο για την ατέλειωτη συσσώρευση πλούτου από ελάχιστους. Η θετική
αντίδραση προς ένα τέτοιο ακραίο γεγονός υποδεικνύει ότι οι μάζες όχι μόνο
νιώθουν παραμελημένες, αλλά αρχίζουν να θεωρούν ότι οι συνηθισμένοι μηχανισμοί
διεκδίκησης και αλλαγής είναι άχρηστοι. Και όταν ο κόσμος νιώθει ότι δεν
υπάρχει ελπίδα από τον “πολιτισμένο” διάλογο, στρέφεται σε πράξεις που μέχρι
πρόσφατα φάνταζαν αδιανόητες.
Αυτή η πραγματικότητα δεν είναι απλώς ένα αμερικανικό φαινόμενο. Είναι ένα
παγκόσμιο μοτίβο. Ο Thompson ήταν απλώς η αιχμή
του δόρατος σε ένα σύστημα που υπάρχει και αλλού – από τις διαλυμένες δομές
υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες μέχρι τις αυξανόμενες ανισότητες στην Ευρώπη.
Όμως, η Αμερική, λόγω της ηγετικής της θέσης στον παγκόσμιο καπιταλισμό, παραμένει
η πρωτοπόρος αυτού του άδικου μοντέλου. Και όταν η “μητέρα του συστήματος”
αρχίσει να ραγίζει, το ντόμινο δεν θα αργήσει να εξαπλωθεί. Αν κοιτάξεις τις
μεγάλες στιγμές ανατροπής της Ιστορίας, θα δεις πάντα το ίδιο μοτίβο: ένα μικρό
περιστατικό γίνεται σύμβολο για μια μεγάλη κρίση. Και η εκτέλεση του Thompson ίσως να είναι ακριβώς αυτό – το πρώτο ράγισμα
στον γυάλινο πύργο των εταιρικών ελίτ.
Η τραγική ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι αυτές οι αντιδράσεις –από την
κατακραυγή των ΜΜΕ μέχρι τη θριαμβολογία των πολιτών– δεν πρόκειται να φέρουν
άμεσα καμία αλλαγή. Το σύστημα δεν λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ακούει
τις κραυγές του κόσμου. Είναι σχεδιασμένο να αντέχει· να απορροφά τις κρίσεις
μέχρι να τις ξεχάσουμε. Όμως, κάθε φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο, η πίεση
συσσωρεύεται. Και όπως ένα ηφαίστειο που φαίνεται ακίνητο για δεκαετίες, έτσι
κι αυτό το σύστημα κάποια στιγμή θα εκραγεί.
Η ερώτηση, λοιπόν, δεν είναι αν θα υπάρξει ανατροπή, αλλά πόσο καταστροφική
θα είναι. Γιατί αν οι ηγέτες μας συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν τα πάντα σαν να
μην έχει αλλάξει τίποτα, τότε δεν έχουν μάθει το βασικότερο μάθημα της
Ιστορίας: το πιο σίγουρο τέλος για κάθε άρχοντα είναι να καταλήξει θύμα της
δικής του αλαζονείας.
Η 6η Δεκεμβρίου, καιρό τώρα, δεν είναι απλώς μια ημερομηνία στο ημερολόγιο.
Είναι μια μέρα που φέρει βαρύτητα, είτε λόγω ενός ονόματος που γιορτάζεται,
είτε λόγω ενός ονόματος που χάθηκε άδικα. Ταυτόχρονα, είναι και μια στιγμή για
να σκεφτούμε τι αντιπροσωπεύει ένα σύστημα που παράγει θύματα και θύτες. Είναι
μια υπενθύμιση πως όσο υπάρχουν αυτές οι ανισότητες, το όνομα και η μνήμη –
είτε ατομικά, είτε συλλογικά – θα παραμένουν κίνητρα για αναζήτηση δικαιοσύνης.
Flame on.
